Wypis z opracowania:
"Program zagospodarowania odpadów innych niż komunalne wytwarzanych na terenie Województwa Zachodniopomorskiego"
wykonanego na zlecenie Wojewody Zachodniopomorskiego przez:
Konsorcjum SEGI-AT Sp. z o.o. w Warszawie, Ratuszowa 7/9 oraz
Państwowy Instytut Geologiczny w Warszawie, Rakowiecka 4
8.3. Podgrupa 16 01: wyeksploatowane pojazdy
Konsekwencją wzrostu liczby samochodów w Polsce jest wzrost liczby samochodów nie nadających się do użytku (zużytych lub rozbitych), które powinny zostać poddane procesowi recyklingu. Tymczasem szacunkowo zaledwie 1/5 pojazdów, które powinny trafić na złom, rzeczywiście kończy tam swoją egzystencję.
Podstawowe wytyczne w sprawie zagospodarowywanie odpadów motoryzacyjnych wyznaczają dwie ustawy: "Ustawa o utrzymaniu czystości i porządku w gminach" z 13 września 1996 roku (Dz. Ust. Nr 132, póz. 622. oraz obowiązująca od 1 stycznia 1998 r. "Ustawa o odpadach" z 20 czerwca 1997 roku (Dz. Ust. Nr 96, póz. 592). Pierwszy z tych dokumentów, wprowadzając pojęcie odpadów komunalnych, określa tym mianem m.in. porzucone wraki pojazdów mechanicznych. Poza szczególną regulacją dotyczącą odpadów komunalnych sprawy gospodarki odpadami są ściśle określone w "Ustawie o odpadach". W rozporządzeniu Ministra OŚZNiL w sprawie klasyfikacji odpadów i listy odpadów niebezpiecznych z dnia 24 grudnia 1997 r. (Dz.U. nr 162, póz. 1135), które wchodzi w skład dokumentów wykonawczych do ustawy, osobne podgrupy odpadów stanowią wyeksploatowane pojazdy (1601), baterie i akumulatory (16 06), odpadowe oleje hydrauliczne i płyny hamulcowe (13 01) oraz odpadowe oleje smarowe (13 02).
Korzystne rozwiązanie dla recyklingu wprowadza także ustawa "Prawo o ruchu drogowym", która poprzez zapis w art. 79 zobowiązuje właścicieli zużytych samochodów do oddania ich celem złomowania do autoryzowanych auto-złomów, wyznaczonych przez wojewodów.
Z zebranych danych wynika, że w województwie zachodniopomorskim liczba aut osobowych wynosi 240 sztuk na 1000 mieszkańców i jest równa średniej krajowej. Współczynnik ten rokrocznie wzrasta średnio o 3 - 4 %. Wynika z tego, że w chwili obecnej na terenie województwa znajduje się około 416 000 zarejestrowanych pojazdów osobowych.
Z danych publikowanych przez Główny Urząd Statystyczny wynika, że samochody osobowe stanowią ok. 67 % wszystkich pojazdów. Pozostałe pojazdy i ich udział w całości parku maszynowego prezentują się następująco:
Całkowita liczba pojazdów na terenie województwa zachodniopomorskiego to około 620 000 sztuk.
Niezmiernie trudno jest oszacować, ile pojazdów z tej liczby powinno rokrocznie trafiać na złom. Trudność zbierania tego typu informacji wynika przede wszystkim z przyjętego sposobu rejestracji samochodów - numer rejestracyjny jest związany nie tylko z samochodem, ale także z jego właścicielem. Przeszkodą jest również fakt rozproszenia źródeł inwentaryzujących - każde starostwo prowadzi własny rejestr i nie ma obecnie wymiany informacji lub centralnego banku danych.
Kolejnym utrudnieniem jest fakt, że w Polsce nie ma obowiązku oddawania starego samochodu do wyspecjalizowanego punktu kasacji, możliwe jest więc nie przedłużanie rejestracji i pozostawienie go gdziekolwiek.
W skali kraju można określić liczbę samochodów osobowych trwale wyrejestrowanych na ok. 2,5 - 3 % rocznie w stosunku do ich całkowitej ilości. Na złom trafia ich jednak szacunkowo nie więcej niż ok. 1-1,5 %. Dla województwa zachodniopomorskiego oznacza to liczbę 6200 - 9300 sztuk pojazdów oddawanych do kasacji.
W wyniku przeprowadzonej inwentaryzacji stwierdzono następujące rodzaje i ilości odpadów pochodzących z demontażu pojazdów:
16 01 01 i 16 01 02 - katalizatory z pojazdów zawierające metale szlachetne oraz inne katalizatory
Obie grupy odpadów są w 100 % odzyskiwane. Roczna produkcja wynosi około 300 ton.
16 01 03 - zużyte opony
Odpad wytwarzany jest w ilości 242,750 ton rocznie przez 17 producentów. Ilość zinwentaryzowana jest z pewnością wysoce zaniżona - prawdopodobnie rzeczywista ilość zużytych opon w regionie jest kilkukrotnie większa. Około 52 % odpadu (126 ton) jest wykorzystywane. Jest to ilość szacunkowa, brak całościowych danych o rynku opon w regionie. Część opon jest wymieniana w małych warsztatach, skąd trafia na wysypiska, do lasu, bądź jest zużytkowana w inny sposób np. w ogródkach lub robotach inżynieryjnych.
16 01 05 - frakcja lekka z rozdrabniania samochodów
Stwierdzona w ilości 200 t rocznie, wytwarzana przez Auto-Eko Złom Kędzierzyn. Jest to odpad niebezpieczny unieszkodliwiany w 100% przez producenta
16 01 06 - inne elementy ze złomowania samochodów
Wytwarzane w ilości 100 t rocznie są wykorzystywane w 100 %.
16 06 01 - baterie i akumulatory ołowiane,
16 06 02 - baterie i akumulatory niklowo-kadmowe,
16 06 05 - inne baterie i akumulatory
Powstają w ilości odpowiednio: 217 t; 3 t; 63 ton. Ilość zinwentaryzowana jest zaniżona w stosunku do rzeczywistej co najmniej kilkunastoletnie. Zużyte akumulatory stanowią odpad niebezpieczny, zawierają one bowiem kwas siarkowy, ołów i jego związki. Z powodu nieefektywnego systemu zbiórki starych akumulatorów duży odsetek trafia na wysypiska.
Stwierdzone ilości odpadów pochodzące z demontażu pojazdów są niższe od rzeczywistych.
W dniu dzisiejszym recykling samochodów w województwie zachodniopomorskim opiera się na rozsianych po całym terenie auto-złomach tzw. "szrotach". Punkty te nie są połączone w sieć i nie następuje między nimi wymiana informacji ani materiałów bądź części. Przeciętny szrot to niewielki ogrodzony plac o powierzchni 300-400 m2. Zakład taki zatrudnia do kilku osób i skupuje średnio kilkanaście samochodów miesięcznie.
Szroty w większości nie posiadają uszczelnionego terenu, przyjmowane samochody leżakują na świeżym powietrzu nie osłonięte od wpływów atmosferycznych. Samochody w auto-złomach są przeważnie osuszane, choć trudno ocenić, w jakiej liczbie szrotów uzyskiwane płyny wlewane są do beczek i oddawane do CPN w celu regeneracji. Istniejące auto-złomy są słabo wyposażone w urządzenia niezbędne do prawidłowo prowadzonego recyklingu - tylko jeden z nich posiada zgniatarkę.
Całkowitą liczbę zakładów zajmujących się demontażem i kasacją pojazdów lub ich części ocenia się w skali województwa na około 250.
Wojewoda udzielił zezwolenia 31 zakładom (stan na 31 września 2000r.) na przyjmowanie samochodów do kasacji i wydawanie zaświadczeń pozwalających wyrejestrować pojazd. Według bazy podmiotów gospodarczych działalnością zmierzającą do demontażu pojazdów i / lub zagospodarowywaniem części z nich zajmuje się w sumie 226 zakładów.
Ze względu na dotychczasową małą podaż samochodów do recyklingu większość podmiotów prowadzi równolegle inną działalność gospodarczą.
Sprzedaż używanych części zamiennych oraz złomu metali jest zazwyczaj głównym źródłem dochodów autozłomów. W trakcie likwidacji samochodów powstaje także szereg odpadów: rożnego rodzaju tworzywa sztuczne, szkło, zużyte akumulatory, zużyte oleje, płyny hamulcowe i chłodnicze, katalizatory, opony oraz inne elementy gumowe. Wszystkie części, które po demontażu mogą być ponownie wykorzystane powinny być selektywnie składowane w celu dalszej odsprzedaży. Zazwyczaj jednak firmy nie są dostatecznie przygotowane do kompleksowego rozwiązania problemu złomu samochodowego i duża część surowców, które mogłyby być wykorzystane trafia na wysypiska.
Na podstawie dokumentacji technicznej samochodów i doświadczeń własnych Centrum Rozwoju Daewoo-FSO określiło procentowy udział wagowy materiałów w obecnie produkowanych przez koncern samochodach:
Większość ze szrotów nie spełnia podstawowych wymogów ochrony środowiska, ale wśród nich można znaleźć auto-złomy prawidłowo gospodarujące odbieranymi samochodami. Mogą one w przyszłości stanowić podstawę systemu recyklingu. W chwili obecnej brakuje głównie nacisków prawnych zmuszających właścicieli złomowisk do funkcjonowania w zgodzie z ochroną środowiska.
W Polsce nie istnieją także żadne instrumenty finansowe czyniące recykling opłacalnym. W krajach Unii Europejskiej problem recyklingu samochodów został pozytywnie rozwiązany. Recykling samochodów odbywa się w oparciu o bazy przyjmowania i demontażu pojazdów, w których zlokalizowane są urządzenia do zgniatania i rozdrabniania pojazdów - strzępiarki i zgniatarki. W pierwszej kolejności usuwane są płyny eksploatacyjne oraz demontowane części i materiały nadające się do sprzedaży. Karoseria i pozostałości są kierowane do strzępiarek, gdzie następuje ich rozdrobnienie i automatyczna segregacja na trzy frakcje: złom metalowy żelazny, nieżelazny i frakcję lekką (guma, szkło, tworzywa sztuczne) poddawaną najczęściej spalaniu.
Od lat kraje UE współpracują ze sobą w ramach tzw. programu Q-REC. Po roku 1989, program ten rozszerzył swoją działalność także na kraje byłej demokracji ludowej. W ramach tej organizacji współpracują ze sobą producenci samochodów, instytuty naukowe oraz organizacje rządowe, wspólnie opracowując programy recyklingu. Polskę w tych pracach reprezentował Przemysłowy Instytut Automatyki i Pomiarów oraz Centrum Rozwoju Daewoo - FSO. W ramach programu Q-REC strona polska opracowała system recyklingu samochodów dla naszego kraju.
Na zamówienie Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa zespół, w skład którego wchodzili pracownicy Przemysłowego Instytutu Automatyki i Pomiarów, Daewoo-FSO oraz Instytutu Gospodarki Odpadami opracował projekt pod tytułem "Recykling w motoryzacji". Prace te zostały sfinansowane ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Podczas opracowywania projektu zostały wykorzystane doświadczenia zdobyte wcześniej podczas prac w ramach programu Q-REC, co sprawia, że oba projekty nie wykluczają się, lecz wzajemnie uzupełniają.
Projekt zakłada stworzenie ogólnokrajowej sieci recyklingu opartej na współdziałających ze sobą zakładach demontażu i utylizacji. Opieranie koncepcji recyklingu w Polsce na sieci młynów przemysłowych wydaje się w obecnej sytuacji rozsądnym i optymalnym rozwiązaniem, choć bez wspomagających działań ekonomicznych w postaci opłat produktowych lub depozytowych nieopłacalny może być transport karoserii samochodowych na odległość większą niż 100 km.
Dużym problemem może okazać się również pozyskiwanie wraków. W krajach Europy Zachodniej głównymi dostawcami samochodów do recyklingu są: zakłady ubezpieczeniowe i policja (dotyczy to głównie pojazdów powypadkowych), punkty sprzedaży nowych samochodów (dotyczy to głównie starych samochodów skupowanych przez te punkty na warunkach premiowych przy sprzedaży nowego samochodu) oraz służby komunalne w miastach i gminach (dotyczy to głównie pojazdów porzuconych). W Polsce główny udział w podaży mają obecnie indywidualni właściciele (ponad 50%) oraz służby komunalne miejskie i gminne (ok. 30%). Pozostałe źródła stanowią zaledwie po kilka procent. Wyjątkowo mała jest ilość samochodów powypadkowych dostarczanych z zakładów ubezpieczeń. Auta te zamiast trafiać na złomowiska są sprzedawane na licytacjach prywatnym odbiorcom, którzy nagminnie kupują je w celu zdobycia dokumentów lub dokonania powierzchownej naprawy i sprzedania, mimo iż są to samochody zagrażające bezpieczeństwu na drogach.
Duża ilość wyeksploatowanych samochodów trafia do kasacji w wyniku cyklicznych akcji promocyjnych organizowanych przez dealerów samochodowych, których głównym celem jest uzyskanie wzrostu sprzedaży samochodów. Mimo niewątpliwej wady jaką jest brak zaangażowania technicznego ze strony firm w prowadzone akcje, działania te mają także zalety. Usuwa się dużą ilość wyeksploatowanych pojazdów, nawiązana zostaje także współpraca między lokalnymi dealerami i działającymi na ich terenie złomowiskami, co będzie korzystne w przypadku ewentualnego uruchomienia przez te koncerny sieci recyklingu.
W celu pełnego wykorzystania maszyn w punktach demontażu samochodów można poddawać równoczesnemu recyklingowi wielkogabarytowy sprzęt gospodarstwa domowego lub maszyny przemysłowe.
Dość dobra sytuacja panuje natomiast jeśli chodzi o zaplecze przerabiające materiały odzyskane z pojazdów. Istnieją w Polsce zakłady wykorzystujące złom metali, przepracowane oleje, stare akumulatory itp. Na tym etapie recyklingu problemem są tworzywa sztuczne, które obecnie trafiają na wysypiska. Obecnie przeważająca część bazy recyklingowej znajduje się jednak na południu Polski, co może stwarzać problemy transportowe dla regionu zachodniopomorskiego.
Większa część to samochody marki FIAT 125p oraz FIAT 126p. Fakt ten może wskazywać, że okaże się konieczne opracowanie dla tych dwóch typów samochodów specjalnych metod demontażu oraz odzysku części i materiałów.
Do chwili wdrożenia w Polsce systemu recyklingu pojazdów według opracowanej koncepcji konieczne jest prowadzenie tego procesu o istniejące, koncesjonowane zakłady. Aby przedsiębiorstwo takie spełniało wymogi ochrony środowiska, muszą być spełnione następujące czynniki:
Projektowanie i opracowywanie stron WWW:
Jacek Wesołowski
,
Ostatnia modyfikcja dokumentu: